Wir heißen beide Anna
Eigenlijk is het een ballet, een ballet chanté om preciezer te zijn, maar omdat ik het zo nooit gezien heb, vergeet ik dat steeds weer. Op Youtube vind je talloze uitvoeringen van het stuk, maar als er al bewegende beelden bij zijn, dan zie en hoor je alleen de muziek, de zangers. Ik heb het over Die Sieben Todsünden (later Die Sieben Todsünden der Kleinbürger) van Kurt Weill (muziek), Bertolt Brecht (libretto) en George Ballanchine (choreografie). De premiere was in 1933 in Parijs. Het was het derde werk van Brecht en Weill dat ik leerde kennen, na Die Dreigroschenoper en Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. En het is sindsdien een van mijn favoriete werken aller tijden en aller stijlen. Ik heb het leren kennen met Lotte Lenya in de hoofdrol en die uitvoering is nooit meer overtroffen. Jaren later heeft Marianne Faithfull het stuk ook opgenomen en zij is de enige die Lotte Lenya in sommige opzichten overtreft. Maar ze zingt het stuk in het Engels en hoewel de vertaling die zij gebruikt goed is, echt goed, haalt ze (de vertaling) het niet bij het originele Duits.
Ik heb me vaak zitten afvragen waarom net dit stuk me zo bij de strot greep. Waarschijnlijk heeft het te maken met de combinatie van persoonlijkheden in het stuk. De teksten van Brecht zijn onnavolgbaar in hun nuchtere bitterheid, de muziek van Weill heeft iets verleidelijk ironisch en, tja, de stem van Lotte Lenya … Hard, schril en wonderbaarlijk passend.
Ik was, en ben nog steeds, verkocht bij de opening van het stuk. Een redelijk vreedzaam voortkabbelende melodie, klarinetten en violen en dan die stem, die tekst:
In de eerste drie regels zit meteen de enorme kracht van Brechts tekst. Het begint met een eenvoudige vaststelling: twee meiden komen uit Louisiana. Daar stroomt de Mississippi onder de maan. Een licht melancholiek, romantisch beeld. Maar met de kritische kanttekening dat dat zo in de liederen over die staat nu eenmaal gezegd wordt. Klopt dat romantische beeld wel?
In ieder geval willen de zussen beide terugkeren naar Louisiana. Beide. Dat is belangrijk. Maar waarom willen ze terug? Waarom zijn ze eigenlijk vertrokken uit hun geliefde maanbeschenen vaderland? Nou, dat heeft alles te maken met familie. Hun ouders en broers hebben hun weggestuurd op een missie. Ze moeten geld bijeen zien te krijgen om op de oever van de Mississippi een huis te kunnen bouwen. Dat is belangrijk. In ieder geval voor ouders en broers.Dan stellen de meiden zich voor.
Eigenlijk is met deze proloog het hele verhaal verteld, maar in de volgende hoofdstukken komen een aantal details aan de orde, die ik absoluut niet had willen missen. Ik denk, dat Die sieben Todsünden een van de weinige langere teksten is die ik met slechts een beetje oefening helemaal zou kunnen reciteren. Zoiets heb ik alleen met teksten die voldoen aan hun eigen logica. Alles klopt, geen verrassingen, maar toch steeds verrassend. Ook nu nog. En ik heb de stemmen in mijn hoofd. Vooral dus die van Lotte Lenya.
George Balanchine
Goed, de dames gaan zeven jaar lang op 'tournee'. Ze bezoeken zeven steden in de VS en komen daar achtereenvolgens met de zeven doodzonden in aanraking. Ze worden van commentaar en tips voorzien door hun familie met teksten die op zalvend religieuze toon de weg wijzen naar welvaart en geluk. Of op zijn minst naar het geld waarmee dat huisje op de oever van de Mississippi gebouwd kan worden, waar de familie dan zijn intrek in zal nemen. En ja, uiteindelijk keren ze terug en is dat huisje gebouwd. Maar vrolijk word je niet van het bereiken van het ideaal.
Wir heißen beide Anna
Het verhaal gaat over twee Anna's die eigenlijk een en dezelfde persoon zijn. de een is de 'verstandige' versie, die doet wat ze moet doen om in de smaak te blijven vallen en zodoende geld te verdienen. De andere is de emotionele trut die het bereiken van het doel op het spel zet door toe te geven aan verlangens naar onder andere eten, liefde en rust. Bij de premiere was Lotte Lenya een van de Anna's, de zingende Anna, de rol van de andere Anna werd gedanst door Ottilie Ethel Leopoldine Herbert, Countess of Carnarvon, beter bekend als Tilly Losch (1903-1975).
De voetafdrukken van Tilly Losch
Zij was net als Lotte Lenya Oostenrijkse van geboorte, maar was om andere redenen dan Lenya in Parijs. Haar man, een miljonair, had een ballet voor haar opgericht, Les Ballets 1933 waarvan George Balanchine de artistiek directeur werd. In 1934 scheidde ze van deze Edward James. Het moet van zijn kant wel echte liefde zijn geweest. Op een dag namelijk stapte ze uit bad en liep nat en wel de wenteltrap op, naar de slaapkamer veronderstel ik. Haar natte voetstappen bleven achter op de trap. Edward liet deze voetstappen vereeuwigen door ze in een tapijt te laten weven voor die trap in Monkton House. Na hun scheiding verhuisde hij het tapijt naar een ander huis (nu West Dean College, waar het nog steeds te zien is), terwijl hij het in Monkton liet vervangen door een tapijt met de pootafdrukken van zijn hond. waarvan hij ongetwijfeld ook veel gehouden heeft.
Lenya (1898-1981) was om andere redenen uit Duitsland vertrokken. Ze was in 1926 getrouwd met Kurt Weill, maar het huwelijk liep tijdelijk niet op rolletjes. Weill verkaste naar Parijs omdat hij bij de Nazi's uiteraard niet erg populair was. Datzelfde gold ook voor Lenya. Ze vertrok iets later ook naar Parijs waarbij ze redelijk wat spullen van Weill wist te redden van inbeslagname door de nieuwe machthebbers in Duitsland. Ze had een paar affaires in Frankrijk, onder andere met Max Ernst. Ze scheidde van Weill, om in 1935 weer met hem te trouwen en naar Amerika te emigreren. Weill was redelijk succesvol in de VS. Maar Lenya stopte met acteren na de flop van haar mans The Firebrand of Florence. Pas na zijn dood in 1950 verscheen ze weer op de planken en voor de camera. Lotte Lenya speelde in een aantal films. Haar (bij)rol in The Roman Spring of Mrs. Stone (1961) leverde haar zelfs een Oscar-nominatie op. Maar het bekendst werd ze door haar rol als Rosa Klebb in de James Bond-film From Russia with Love (1963). En zo heb ik haar ook leren kennen, al wist ik toen niet dat ze Lotte Lenya heette en dat ze nog wel wat anders op haar repertoire had staan dan 'Spionne van Spectre'.
