Friedrich Holländer

Alles heeft nu eenmaal met alles te maken. Daarom verbaast het me achteraf niet dat ik via Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny, Nina Hagen en Meret Becker bij Friedrich Holländer terechtkwam. Achteraf. Het moment van ontdekking is altijd weer ontzettend leuk. Ik plaatste bij een van die verhalen Meret Beckers Wenn ick ma tot bin een gedicht met een muzikale uitleiding. Dat werkje beviel me ontzettend goed, o.a. door het Berlijnse dialect waarin het geschreven is en door zijn naturalistische inslag. Het origineel - als lied - stamt uit 1921  en is geschreven door Friedrich Holländer. In de versie uit 1929 die ik daar plaatste voert Holländer het uit samen met zijn toenmalige vrouw Blandine Ebinger.

Wenn ick ma tot bin

Het vertelt de fantasie van een jong meisje over haar begrafenis. Ze stelt zich de ceremonie voor, de kaarsen en de tranen, haar intrede in de hemel. De enige die wel tevreden zal zijn over haar dood is haar tante, want als je dood bent, dan eet je niets meer. Het weesmeisje woonde waarschijnlijk in een van de Berlijnse Hinterhöfe, haar bescheiden schatten geeft ze na haar dood met plezier aan vriendinnen, want ze wil wel herinnerd worden. Al de aandacht die ze krijgt, zorgt ervoor dat de dag van haar begrafenis de mooiste dag van haar leven zal worden.

Wenn ick ma tot bin

Wenn ick ma tot bin und in ’meim’ weißen Seidenkleid                in meinem weißen Sarge liege mit Bescheidenheit,                   dann fällt die Schule aus,                                                                         dann geht’s zum Kirchhof raus,                                                              die janze Klasse kommt bei mir ins Trauerhaus.                             Die wolln’ ma alle sehn’                                                                         Wenn ick ma tot bin,                                                                                wenn ick ma tot bin,                                                                                   ach, det wird so scheen.                                                  

Wenn ick ma tot bin kommt och Pastor Eisenor,                            der liest `n schön’ Vers aus seine Bibel vor:                                   "Der ohne Schuld tut sein,                                                                       der Wirf den ersten Stein                                                                             uff Lieschen Puderbach, det liebe Engelein!“                                 Doch ick, ick lieg janz still,                                                                    wenn ick ma tot bin                                                                                   wenn ick ma tot bin                                                                                  mach ick wat ick will.        

Wenn ick ma tot bin zündense jelbe Lichter an,                              die stellnse rechts und links an mir janz dichte ran,                  dann fällt een goldner Schein                                                                  uff mein verstorbenet Jebein,                                                               und unser Lehrer, der fängt janz furchtbar an zu wein’.                Nur Tante freut sich sehr,                                                                        wenn ick ma tot bin,                                                                                 wenn ick ma tot bin,                                                                                     eß ick doch nüscht mehr!

Wenn ick ma tot bin schick ick aus mein kleenet Grab              mein’ letzten Willen und wat ick zu vermachen hab:                   Mein Püppchen ohne Kop’                                                                     Mein rotet Band von Zop’                                                                           und dann och noch de (…?...) Perlmutterknop’,                               de will ick Truden schenken,                                                               wenn ick ma tot bin,                                                                               wenn ick ma tot bin                                                                                  sollse an ma denken!      

Wenn ick ma tot bin, denn fängt erst mein Leben an,                wenn ick durchs Wolkenmeer und Himmel schweben kann.       Die Engel tiriliern’,                                                                                           die Geigen jubiliern’,                                                                            wennse zum Empfang von Lieschen alle uffmaschiern.        Mensch, machen die ‘nen Krach,                                                         wenn ick ma tot bin,                                                                                 wenn ick ma tot bin,                                                                                       is mein schönster Tach!

Der blaue Engel

Op de site over Friedrich Holländer kom ik het nummer niet tegen. Wel veel andere bekende titels. Zo schreef hij onder andere de muziek voor Der blaue Engel, de film van Joseph von Sternberg waarmee Marlene Dietrich haar onsterfelijkheid begon. Ich bin von Kopf bis Fuß auf Liebe eingestellt en Ich bin die fesche Lola o.a.

Leuk rondom die film is de manier waarop het begin van Dietrichs internationale carrière samenviel met het begin van het einde van die van de andere, de eigenlijke hoofdrolspeler, Emil Jannings. Jannings speelde de rol van Professor Rath, de gymnasiumdocent die verliefd wordt op Lola-Lola, de ster van het cabaret waar hij eigenlijk op neerkijkt. Hij wordt gek van liefde en het verhaal eindigt ermee dat hij probeert zijn ontrouwe geliefde te wurgen.

In het echte leven was Jannings ook jaloers. Ook op Dietrich. Hij zag dat Sternberg veel meer aandacht had voor het rijzende sterretje dan voor hem. Hij begon zich te misdragen op de set en hij dreigde zelfs Dietrich dan maar in het echtte wurgen.

An allem sind die Juden schuld

Op Youtube is de hele film te zien. In het Duits, met Engelse ondertiteling. Maar er bestaat ook een Engelstalige versie, tegelijkertijd met de Duitstalige opgenomen, zoals dat wel vaker gebeurde in de begintijd van de geluidsfilm. Der Blaue Engel (1930) was een van de laatste grote films van de bekende Duitse UFA-studio. Sternberg, Dietrich en vele anderen vertrokken, ze wisten dat Duitsland in de komende jaren geen aangename verblijfplaats zou zijn. Ook Holländer wist dat. Zijn muziek was entartet, zijn cabaret te kritisch en vooral was hij joods. En hij had een tekst geschreven die de ideeën van de Nazi’s maar al te goed weergaf: An allem sind die Juden Schuld (1931). (Op de muziek van Habanera uit Carmen van Bizet)

Als je de titel bij Youtube intikt, krijg je een hele rits resultaten. De meeste kun je gewoon aanklikken en bekijken, maar als je kiest voor Annemarie Hase - An Allem Sind Die Juden Schuld (It's all the fault of the Jews) krijg je de volgende waarschuwing van Youtube: The following content has been identified by the YouTube community as being potentially offensive or inappropriate. Viewer discretion is advised. Via een ander resultaat kom je bij de zelfde versie uit met Holländer zelf aan de piano. Daar vind je bij de commentaren o.a. dit hoogstandje: Auch wenn die Sängerin es ironisch meint, die Juden sind nunmal für Weltweite Kriege, Finanzkrisen und viel Elend auf der Welt verantwortlich!!!  Ingewikkeld hoor, satire.

Ook bij herhaaldelijk herlezen, blijft het een opmerkelijk commentaar. Ik stelde me eerst voor hoe de schrijver het nummer gevonden kan hebben. Misschien tikte hij gewoon op Youtube in het zoekvenster het woord Juden in. Ik heb het net even geprobeerd en je komt het nummer tegen op de tweede resultatenpagina, voorafgegaan door filmpjes met als onderwerp de geschiedenis van het joodse volk, een aantal redevoeringen van Hitler en het obligate geblaat over de Protocollen van de Wijzen van Sion.

Dan luistert de man naar het lied. Hij begrijpt al snel dat de aanlokkelijke titel niet serieus bedoeld is. Zelfs Hitler zou de Joden niet de schuld geven aan de holle kies van Greta Garbo! Jammer. Want het lied is zo meezingbaar, een lekkere en bekende melodie en een tekst die daar prima op past. Achter zijn pc zingt hij het refrein lustig mee. Hij leest een paar van de commentaren die er onder het filmpje staan. Geschreven door een Jood! Verdomme. Het is dus in feite de schuld van de joden dat een tekst als An allem sind die Juden Schuld geschreven is. Klote-ironie! Een waarachtige Duitser doet niet aan ironie!

Holländer vertrok in 1933 en via Parijs kwam hij in Hollywood waar hij de muziek schreef voor meer dan honderd films. De bekendste (voor mij) is Sabrina (1954) van Billy Wilder, met Humphrey Bogart en Audrey Hepburn. In 1956 keerde hij terug naar Duitsland. In 1976 stierf hij in München. Zijn werk wordt intussen nog veelvuldig gezongen. Vooral natuurlijk zijn von Kopf bis Fuß: Udo Lindenberg, Een house-versie bij een commercial van de Mazda 323 in 1992 (hieronder), Irmgard Lebherz /Pascal Fricke , of in de Engelse vertaling: Falling in Love again: Doris Day, Christina Aguilera, Bryan Ferry.

In Potsdam (vlakbij de oude studio’s en vlakbij de grens met Berlijn) is een straat naar hem genoemd. Ze loopt evenwijdig aan de Marlene Dietrich Allee en (aan de andere kant) de Joseph von Sternbergstraße. Zo hoort dat.