Bay Mir Bistu Sheyn
30–12-2012
Vandaag bezig geweest met voorbereidingen voor de tachtigste verjaardag van mijn moeder. Toen we (mijn broer en ik) over muziek te spreken kwamen, opperden we al snel muziek van de Andrew Sisters en dan met name Bay mir bistu sheyn.We noemden het nummer gewoon "Bei mir bist du schön' want in ieder geval ik wist op dat moment nog niet dat het van origine een Jiddisch lied was, althans ik had er nooit informatie over opgezocht. Met dat nummer hadden we de muzikale smaak van mijn moeder niet helemaal precies te pakken, maar ze vindt het een mooi nummer. Voor mij was het in ieder geval aanleiding om me eens te verdiepen in de geschiedenis van het lied en op Youtube te gaan snuffelen naar interessante versies van het lied.
Succes
De verhalen over het vervolg verschillen enigszins, maar in ieder geval verkocht Secunda het lied voor een paar tientjes. Een paar jaar later (1937) werd het nummer in het roemruchte Apollo Theatre in Harlem uitgevoerd door Johnny & George, twee Afro-Amerikanen. Ook zij zongen het in het Jiddisch. Van die twee mannen heb ik jammer genoeg geen opnames kunnen vinden.
Op deze pagina van het Milken Archive vind je een korte clip van hoe het lied in de musical geklonken moet hebben.
Maar twee producenten hebben het wel gehoord en zij besloten dat het lied wel potentie had. De muziek werd wat aangepast naar Swing en de tekst vertaald naar het Engels, waarbij de Jiddische titel in een enigszins gegermaniseerde vorm gehandhaafd bleef. De Jiddische tekst werd ook enigszins aangepast, vergelijk de bovenstaande originele tekst maar eens met de tekst die de Barry Sisters zingen (hiernaast). Vooral het eerste couplet is nogal veranderd. De vertaling van het origineel is (ongeveer):
'Al ben je zo zwart als een Tataar, al heb je ogen als een kater en hink je een beetje, al had je houten benen… Dat maakt mij niet uit.'
Dat vond men blijkbaar iets te ver gaan. In de nieuwe vertaling werd het (alweer ongeveer):
'Ik wil je vertellen (dat je het maar weet) als je me je liefde verklaart, als je met je ogen spreekt, wil ik met je meevliegen, waarheen je maar wilt.'
De geliefde kon geen Tataar meer zijn en houten benen, tja, doe maar niet. Dat de geliefde intussen meestal een man was en geen vrouw was natuurlijk ook een verschil. Beide geslachten mochten wel nog zo wild blijven als een Indiaan, of zelfs uit Gallicië komen! Het maakte niet uit.
In beide Jiddische versies komt trouwens het Engelse woord 'it' voor, wellicht een reminiscentie aan het 'gewisse Etwas' waar Clara Bow beroemd mee werd in de film It (1927)
Andrew Sisters
I
n november 1937 namen de (toen nog onbekende) Andrew Sisters het nummer op als B-kant bij Nice Work if You Can Get it. Binnen enkele maanden kregen ze hiervoor een gouden plaat. Ze namen er later nog verschillende versies van op. In 1961 hadden ze 2,5 miljoen exemplaren verkocht, goed voor ongeveer 3 miljoen dollar voor de rechthebbenden. De schrijver van het lied, Sholom Secunda, heeft er iets minder aan verdiend.
Vooral zijn moeder schijnt het daar moeilijk mee te hebben gehad toen het lied een wereldhit werd.getuige het onderstaande artikel.
Boro Mother Prays for Son Who Sold Song Hit for $30
Brooklyn Eagle, December 24, 1937
Each morning Mrs. Anna Secunda, 76, leaves her small home at 268 1/2 Penn St. for a synagogue on the corner, where she spends the day in fasting and prayer to atone for the mistake of her son, Sholem, who sold the song hit of the day for $30. Mrs. Secunda, who speaks no English, does not understand about contracts and the law. She only knows that her son five years ago wrote a song called "Bei Mir Bist Du Schoen", which today is making a fortune for its publishers, J. and J. Kammen. Secunda yielded his rights in 1933, Sammy Kahn and Saul Chaplin put English lyrics to it and revised it into swing tempo early this Summer and the rest is making tin pan alley history. Freely translated, "Bei Mir Bist Du Schoen" means "You Are Beautiful to Me." But his mother believes that somewhere along the years of her life, which began in Russia, she has sinned against God, and her son is being punished. Sholem, who lives at 86 Avenue A, Manhattan, this morning tried to explain laws of copyright to his mother because she planned to go back to the synagogue today and he fears her frail body may not withstand the fasting.
Jaren later, toen Secunda bekend werd met zijn klassieke werk, schijnt hij te hebben gezegd, dat hij hoopte dat dat werk de mensen zou doen vergeten dat hij ooit Bay Mir Bistu Sheyn had geschreven.
Covers
Meteen na de hit van de Andrew Sisters stapelden de coverversies zich op. Alleen al in de maand december 1937 vijf (5) stuks, waaronder twee echte swing-versies van Benny Goodman. In 1938 werd het o.a. in de Sowjet Unie opgenomen. Daar werd het lied meteen ook maar ingeburgerd en kreeg het twee Russische schrijvers toegewezen.
Zarah Leander maakte een Zweedse versie. En 
verbazingwekkend genoeg werd het liedzelfs in Nazi-Duitsland uitgevoerd en een hit. Totdat men daar uiteindelijk ontdekte dat het hier niet ging om een lied met een leuke Zuid-Duitse inbreng in de titel, maar om onvervalst Jiddisch. Dat kon natuurlijk niet. Daarbij viel de muziek ook nog eens in de categorie Swing. En Swing, dat hoorde bij de afdeling Entartete Kunst. Verder schijnt er in 1938 ergens een cartoon te zijn verschenen waarin Hitler zijn woeste veroveraarsogen op Nederland laat vallen onder het mompelen van het zinnetje: Bei mir bist du schön. Maar die cartoon heb ik niet kunnen vinden. Ik hou me aanbevolen als iemand meer weet over het bestaan en de tekenaar van deze cartoon.
Intussen staat Bay mir bistu sheyn prima op het lijstje van meest gecoverde liedjes aller tijden.
The Barry Sisters
Toen ze het lied hoorden, dachten de zusjes Clara en Minnie Bagelman: 'Dat kunnen wij ook. Beter zelfs en in het Jiddisch.' Ze veranderden de naam waaronder ze een zeer bescheiden bekendheid hadden opgebouwd (The Bagelman Sisters) naar het snappier The Barry Sisters en hun voornamen naar Claire en Myrna en namen Bey Mir Bistu Sheyn op. Ze hadden gelijk. Ik vind hun cover in ieder geval beter dan die van de Andrew Sisters.
